Oświetlenie szynowe - krótki przewodnik

Oprawy oświetleniowe mocowane i zasilane przy użyciu specjalnych szyn zasilających są bardzo ciekawym i użytecznym rozwiązaniem w oświetleniu wnętrz. Niestety często spotyka się przypadki stosowania ich w sposób świadczący o braku zrozumienia zasad stosowania takich systemów.

Podstawową zaletą szynowych systemów zasilania opraw oświetleniowych jest ich wszechstronność, łatwość konfiguracji i mobilność opraw. Oprawy używane w takich systemach posiadają często swoje odpowiedniki przeznaczone do stałego montażu na stropach lub ścianach. Wyposażenie tych samych opraw w adaptery umożliwiające montaż i zasilanie z szyn napięciowych pozwala na zmianę ich usytuowania w pomieszczeniu zgodnie z bieżącymi potrzebami aranżacji oświetlenia.


Szyny zasilające

Szyna zasilająca do opraw oświetleniowych jest wykonana w formie profilu aluminiowego stanowiącego „kanał”, w którego ściankach na stałe umieszczone są przewody prądowe. Oferowane są szyny jedno lub trójfazowe. Możliwe jest też ich zasilanie napięciem sieciowym lub obniżonym do 12V z transformatorów do żarówek halogenowych. Różne rodzaje szyn zasilających z oferty Brilum pokazuje rysunek 1.

Specjalny adapter, łatwo wpinany w dowolne miejsce szyny, pozwala bez kłopotu i jakichkolwiek narzędzi, mechanicznie zamocować oprawę oświetleniową z jednoczesnym podłączeniem jej do odpowiednich przewodów zasilających. Różne sposoby montażu opraw oświetleniowych na szynach zasilających poniżej.
 

Dzięki montażowi powierzchniowemu szyny są szczególnie łatwe do instalacji. Zazwyczaj szyny są montowane na sufitach, ale mogą być także sytuowane na ścianach lub zwieszane ze stropów na specjalnych zawiesiach. Oprócz samych szyn, w skład systemów szynowych wchodzi wiele dodatkowych elementów pozwalających tworzyć w pomieszczeniach rozbudowaną siatkę zasilającą dla opraw oświetleniowych. Wśród nich znajdują się łączniki proste „I”, narożniki „L”, łączniki trójdrożne „T” i czterodrożne „X” oraz zaślepki końcówek „E”. Zasilanie jest doprowadzane do szyny najczęściej na jednym z jej końców, za pomocą specjalnego łącznika „H”. Przykłady elementów:
 

Jedną z podstawowych zalet systemów szynowych jest możliwość zmian lub rozszerzania ich konfiguracji. W łatwy sposób może być zmieniana konfiguracja samych szyn. Można też zmieniać ilość, położenie, rodzaj i ukierunkowanie opraw oświetleniowych.


Oprawy do systemów szynowych

Oprawy szynowe są w większości wyposażone w odbłyśniki reflektorowe o dość wąskim kącie rozsyłu światłości lub też używają źródeł światła typu reflektorowego, np. lamp w bańkach typu PAR lub żarówek halogenowych z odbłyśnikami segmentowymi. Oprawy na szynach mogą być przemieszczane, obracane, przekręcane i kierowane indywidualnie w różnych kierunkach wzdłuż szyny zasilającej, zmieniając sposób oświetlenia zgodnie z potrzebami. Dlatego powinny być stosowane głównie do oświetlenia wybranych, stosunkowo niewielkich powierzchni, a nie przestrzeni całych, zwłaszcza dużych, pomieszczeń. Najlepszym dla nich zastosowaniem jest dekoracyjne oświetlenie akcentowe i robocze oświetlenie miejscowe. Natomiast systemy oświetlenia szynowego dobrze współpracują z oprawami oświetlenia ogólnego wbudowanymi w strop, tworząc systemy o różnorodnym zastosowaniu. Zadaniem oświetlenia dekoracyjnego jest wyeksponowanie szczególnych detali we wnętrzu. Może ono wydobywać z mroku obraz, dzieło sztuki, detal architektoniczny, mebel lub kwiat. Zazwyczaj oświetlenie dekoracyjne jest ograniczone jedynie do niewielu, wybranych obszarów we wnętrzu i realizowane za pomocą skupionej wiązki światła bezpośredniego. Funkcję dekoracyjną może spełniać także sama plama świetlna na ścianie pomieszczenia. Miejscowe oświetlenie robocze, jak wskazuje nazwa, ma umożliwić pracę, pomagając skoncentrować wzrok na jej przedmiocie, zapobiegając zmęczeniu. Oświetlenie miejscowe służy także do kreowania charakteru i nastroju pomieszczenia, często dzięki grze światła i cienia. Dzieli wnętrze na poszczególne przestrzenie funkcjonalne i umożliwia wykonywanie czynności. Powinno być dostatecznie jasne, ale skierowane na obszar wykonywania czynności tak by nie raziło lub oślepiało. Dostępna jest niezwykle bogata oferta opraw przeznaczonych do montaży na szynach zasilających. Różnice między nimi polegają w istocie na rodzaju zastosowanego źródła światła. Mogą to być:

- żarówki tradycyjne, szczególnie w bańkach reflektorowych lub typu PAR,
- żarówki halogenowe: GU10, G9 zasilane napięciem sieciowym 230V oraz MR-11, MR-16 i AR-111 zasilane napięciem 12V, często wyposażone w odbłyśniki segmentowe,
- świetlówki kompaktowe,
- wyładowcze lampy metalohalogenkowe: z trzonkiem Rx7s i G12.
 

Ogólne zasady rozmieszczania opraw szynowych

Jak w każdym przypadku, dobre oświetlenie wymaga przede wszystkim szczegółowego projektu oświetleniowego. Przy niewielkich zadaniach oświetleniowych, np. w oświetleniu domowym, można jednak z niego zrezygnować, ograniczając się do stosowania podstawowych zasad. Przy oświetleniu roboczym oprawy powinny być usytuowane bezpośrednio nad powierzchnią roboczą i kierować światło możliwie dokładnie w miejsce wykonywania czynności. Zadania dotyczące oświetlenia akcentowego w większości przypadków dotyczą obiektów rozmieszczonych na ścianach – obrazów, dzieł sztuki, mebli lub detali architektonicznych, czy też innych powierzchni pionowych. Przy przeciętnych wysokościach pomieszczeń mieszkalnych i biurowych można przyjąć zasadę, że oprawy szynowe są umieszczane w odległości 45 do 90 cm od ściany, przy czym im wyższe pomieszczenie tym odległość większa. Nachylenie opraw w stosunku do pionu powinno wynosić około 30°. Powinno to zabezpieczyć osoby znajdujące się we wnętrzu przed olśnieniem bezpośrednim i uniknąć przeszkadzających refleksów świetlnych na powierzchni oświetlanych obiektów. Sposób usytuowania oprawy.